Nowotwory (płuco, pierś, jelito grube, prostata, szyjka macicy)
Nowotwory złośliwe stanowią drugą przyczynę zgonów w Polsce i stanowią istotny problem zdrowotny przede wszystkim u osób w młodych i w średnim wieku (25-64 lata). Niejednokrotnie zastanawiamy się, czym jest nowotwór, jak do niego dochodzi i czy diagnoza oznacza dla nas najgorsze? W przedstawionym opracowaniu zostaną przedstawione najważniejsze fakty dotyczące wybranych nowotworów, gdyż podstawowa wiedza z tego zakresu może ustrzec nas przed negatywnymi konsekwencjami zdrowotnymi, a niejednokrotnie stać się podstawą do wcześniejszej reakcji skutkującej ich zapobiegnięciu.
Co to jest nowotwór?
· Nowotwór jest efektem niekontrolowanego podziału komórek własnego organizmu.
· Nowotwory dzielimy na złośliwe i niezłośliwe.
· Nowotwory złośliwe zazwyczaj posiadają zdolność do tworzenia odległych przerzutów, naciekania i niszczenia tkanek otaczających. Nowotwór złośliwy nieleczony doprowadza do śmierci chorego.
· Nowotwory powstają między innymi na skutek zmian genetycznych (mutacji) lub wpływu czynników środowiskowych.
· Podstawową przyczyną powstawania nowotworów są mutacje genów, czyli zmiany w kodzie genetycznym DNA.
Wśród czynników wpływających na powstawanie nowotworów wymienia się czynniki:
· chemiczne (np. dym tytoniowy, policykliczne i heterocykliczne węglowodory aromatyczne lub azotyny i azotany pochodzące ze sztucznych nawozów występujące w jarzynach);
· fizyczne (np. promieniowanie ultrafioletowe oraz promieniowanie jonizujące, uraz mechaniczny, uraz termiczny);
· biologiczne – wirusowe i bakteryjne (np. wirusy DNA: wirus brodawczaka ludzkiego, wirus Epstein – Barr, wirus zapalenia wątroby typu B i wirus mięsaka Kaposi’ego, wirusy RNA – ludzkiej białaczki T-komórkowej typu 1 i typu 2).
Podstawowymi objawów choroby nowotworowej, które powinny zwrócić naszą szczególną uwagę są: zaburzenia w pracy jelit lub pęcherza moczowego, zaburzenia połykania, niegojące się zmiany skóry i błon śluzowych, nieprawidłowe krwawienia i wydzieliny, guz wyczuwalny piersi lub w innym miejscu ciała, zmiany wyglądu barwnikowych zmian skóry, uporczywy kaszel lub chrypka.
Nowotwór płuc
Rak płuc jest obecnie jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych, stanowiąc tym samym największe wyznanie współczesnej medycyny. Problem ten stał się przyczyną przedwczesnej umieralności osób, które nie ukończyły 65. roku życia. Bardzo ważnym jest fakt, o którym nie należy zapominać, iż całkowite wyleczenie, które jest możliwe prawie tylko po radykalnym usunięciu nowotworu lub radio-chemioterapii guzów miejscowo zaawansowanych, nie przekracza 15%. Dlatego tak ważne jest, abyśmy sami zadbali o odpowiednią profilaktykę nowotworu płuc, w tym m.in. poprzez wyeliminowanie palenia papierosów, gdyż jak donoszą badania czynnik ten występuje przynajmniej u 90% chorych.
Ze względu na cechy biologiczne oraz wynikające z tego odmienne sposoby leczenia podzielono grupę raka płuca na dwie podgrupy. Jedną z nich tworzy drobnokomórkowy rak płuca, charakteryzujący się dużą dynamiką wzrostu, skłonnością do wczesnego rozsiewu oraz wrażliwością na działanie leków cytostatycznych i promieniowanie jonizujące. Leczenie drobnokomórkowego raka płuca opiera się głównie na stosowaniu skojarzonego leczenia przy zastosowaniu radio- i chemioterapii. Pozostałe typy histologiczne tworzą grupę zwaną niedrobnokomórkowym rakiem płuca. Leczeniem z wyboru we wczesnych postaciach zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuca jest leczenie chirurgiczne lub skojarzone leczenie chirurgiczne i onkologiczne.
Rak płuca przebiega często bezobjawowo, dlatego symptomy naszego organizmu, które koniecznie powinny zwrócić naszą uwagę i skłonić do wizyty u lekarza to kaszel, często z odksztuszaniem wydzieliny, jego zmienny charakter z nasileniem oraz pojawieniem się krwi w plwocinie, duszności oraz ból w klatce piersiowej, który jest wynikiem naciekania guza na opłucną ścienną lub ścianę klatki piersiowej, zatorowości płucnej lub zapalenia płuc.
Dalszymi konsekwencjami nowotworu płuc może być: porażenie nerwu przeponowego, porażenie nerwu krtaniowego wstecznego po lewej stronie, powodującego chrypkę, wysięku opłucnowego, zespół górnego rowka klatki piersiowej (zespół Pancoasta) z bólami barku, kończyny górnej i opadaniem powieki w wyniku naciekania splotu barkowego i pnia współczulnego oraz zespół żyły głównej górnej w wyniku jej naciekania i/lub zakrzepicy.
Nowotwory płuc mogą także powodować przerzuty na inne narządy, w tym na: nadnercza, wątrobę, kości i ośrodkowy układ nerwowy.
Nowotwór piersi
Rak piersi rozwija się z komórek nabłonka przewodów lub zrazików gruczołu piersiowego – gruczoł nacieka tworząc w obrębie piersi guz. Przy dalszym wzroście guz nacieka otaczające struktury anatomiczne, czyli skórę lub mięśnie piersiowe. Komórki nowotworowe przez naczynia limfatyczne dostają się do węzłów chłonnych tworząc przerzuty. Ze wzrostem guza pierwotnego w obrębie piersi mogą powstawać przeczuty drogą krwionośną do innych narządów, najczęściej: kości, płuc, wątroby, mózgu.
Czynniki ryzyka
Do najważniejszych czynników ryzyka wystąpienia raka piersi należą między innymi płeć żeńska, wiek (>65 lat), nowotwór złośliwy piersi przebyty przez krewne I. stopnia. Pozostałe czynniki ryzyka to: mutacje genów BRCA1 i BRCA2, „wysoka gęstość” piersi, atypowa hiperplazja, wysoka gęstość kości, długi okres od pierwszej (<12 roku życia) do ostatniej (>55 roku życia) miesiączki, późna pierwsza ciąża (>35 roku życia) bądź jej brak, długotrwała hormonalna terapia zastępcza, otyłość, nadmierne spożycie alkoholu, brak aktywności fizycznej.
Objawy raka piersi: guz, wyciek z brodawki, powiększone węzły chłonne po stronie guza (pachowe, niekiedy szyjno-nadobojczykowe), asymetria sutków, wciągnięcie brodawki, owrzodzenie brodawki i skóry piersi, dodatkowe guzki w okolicy, ból, pogrubienie skóry, obraz „skórki pomarańczy”, świąd lub pieczenie brodawki, miejscowe objawy zapalenia: obrzęk, ucieplenie skóry, zaczerwienienie.
Nowotwór jelita grubego
Rak jelita grubego to pierwotny nowotwór złośliwy jelita grubego wywodzący się z nabłonka błony śluzowej jelita grubego. Do raka jelita grubego zaliczany jest rak okrężnicy, rak zgięcia esiczo-odbytniczego i rak odbytnicy. Pod względem klinicznym dzielony jest na raka okrężnicy i odbytnicy. Pod względem morfologii w obrazie mikroskopowym, raki jelita grubego dzieli się na: gruczolakoraki, gruczolakoraki śluzowe, raki śluzowokomórkowe i raki rdzeniaste.
Do znanych czynników ryzyka zaliczamy:
predyspozycje genetyczne, czynniki środowiskowe związane głównie z nawykami dietetycznymi (dieta bogata w krwiste mięso i tłuszcze zwierzęce, uboga w naturalne witaminy i wapń, oparta o produkty wysoko przetworzone oraz jednoczesne palenie tytoniu i brak naturalnego wysiłku fizycznego), polipy gruczołowe jelita grubego, choroby zapalne jelita grubego, wiek powyżej 50. roku życia.
Objawy raka jelita grubego, które powinny wzbudzić nasz niepokój to: objawy niestrawności przewodu pokarmowego, krwawienie utajone, bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień (biegunka lub zaparcia), krwawienie z odbytu, śluz i krew w stolcu, bóle w podbrzuszu (wzdęcia, bóle kolkowe, gazy, uczucie pełności), chudnięcie, niedokrwistość, wyczuwalny guz, brak łaknienia, gorączka, niedrożność.
Należy także pamiętać, że większość wymienionych objawów jest częsta i nie musi mieć nic wspólnego z rakiem, ale o tym powinien zdecydować lekarz, dlatego każde zaburzenie oddawania stolca powinno być dokładnie zdiagnozowane.
Nowotwór prostaty
Nowotwory złośliwe gruczołu krokowego (stercza) stanowią: rak gruczołowy, rak przejściowokomórkowy, towarzyszący TCC pęcherza moczowego, rak drobnokomórkowy, rak z komórek neuroendokrynnych, mięsaki oraz chłoniaki. Gruczołowy rak stercza jest najczęstszym z nich. Rozpoznaje się go zwykle po 60. roku życia. Zmiany złośliwe stanowią zagrożenie życia, mogą zajmować pobliskie narządy (np. pęcherz moczowy czy jelito grube), powodować przerzuty, po usunięciu mogą ponownie odrastać.
Rak prostaty jest nowotworem trudnym do wczesnego zdiagnozowania, gdyż zwykle nie daje żadnych objawów, dopóki guz nie urośnie na tyle, aby chory mógł zauważyć pierwsze symptomy związane z uciskaniem cewki moczowej i problemy z oddawaniem moczu (np. potrzeba częstego oddawania moczu, ból podczas oddawania moczu, słaby i nieregularny przepływ moczu) oraz krwiomocz.
Wyżej wymienione objawy nie muszą od razu oznaczać raka prostaty, gdyż gruczoł prostaty rośnie z wiekiem i dyskomfort z tym związany nie zawsze ma podłoże nowotworowe. Dlatego jeżeli obserwujemy u siebie problemy z oddawaniem moczu, powinniśmy się skontaktować z lekarzem, aby zdiagnozował przyczynę.
Nowotwór szyjki macicy
Rak szyjki macicy powstaje w tkankach szyjki macicy. Rak ten cechuje się zazwyczaj powolnym wzrostem i może nie dawać żadnych objawów, ale co najważniejsze można go wykryć na podstawie wykonywanych regularnie badań cytologicznych. Rak szyjki macicy niemal we wszystkich przypadkach jest wywoływany przez zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV).
Czynniki ryzyka
Do głównych czynników ryzyka rozwoju raka szyjki macicy zalicza się: przewlekle zakażenie HPV (human pappiloma virus) typu16 i 18 lub innymi typami wysokoonkogennymi, wiek, wczesne rozpoczęcie współżycia, dużą liczbę partnerów płciowych, dużą liczbę porodów, wieloletnie palenie tytoniu, niski status socjoekonomiczny, śródnabłonkową neoplazję szyjki (CIN) w wywiadzie. Wśród pozostałych czynników wymienia się: wieloletnie stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, dietę ubogą w antykoagulanty, zakażenie HIV, częste nieleczone stany zapalne pochwy.
Objawy raka szyjki macicy
We wczesnej postaci choroba przebiega bezobjawowo i tylko dzięki badaniu cytologicznemu wymazu z szyjki macicy możliwe jest zdiagnozowanie nowotworu. Wraz z postępem rozwoju nowotworu pierwszym objawem są upławy (mające charakter wodnisty, brudnoszare, podbarwione krwią z towarzyszącym im nieprzyjemnym zapachem). Następnym objawem jest krwawienie z pochwy, związane z naciekaniem naczyń krwionośnych przez nowotwór (ich nasilenie występuje podczas stosunku seksualnego, badania ginekologicznego, irygacji pochwy). W trakcie rozwinięcia choroby występują także bóle krzyżowo-lędźwiowe oraz podbrzusza, mogące świadczyć o przerzutach w węzłach chłonnych oraz zajęciu procesem nowotworowym tkanek otaczających macicę i jajniki. Naciekanie tkanek przez nowotwór ściany pęcherza moczowego czy jelita mogą powodować takie objawy jak: bolesne parcie na stolec czy mocz, biegunki, krwawienie z odbytu lub cewki moczowej. Rak szyjki macicy rozprzestrzenia się także poprzez układ chłonny dając przerzuty odległe.
Bibliografia:
Wojciechowska U, Czadery K, Ciuba A, Olasek P, Didkowska J. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2016 roku. Warszawa: Krajowy Rejestr Nowotworów; 2018.
Chirurgia onkologiczna dla pacjentów chorych na nowotwór – poradnik, praca zbiorowa Polskiego Towarzystwa chirurgii Onkologicznej [Internet]. Dostęp z: http://www.sarcoma.pl/pliki/Wydawnictwa/Internet_Chirurgia%20onkologiczna%20dla%20pacjentów%20chorych%20na%20nowotwór%20-%202.pdf [21.03.2020].
Rzyman W. Rak płuca. Forum Medycyny Rodzinnej 2008;2(6):407-419.
Diagnostyka i leczenie raka piersi: informator dla chorych. Poradnik przygotowany przez pracowników Centrum Onkologii Kraków [Internet]. Dostęp z: http://www.onkologia.krakow.pl/pobieranie/informator_dilrp.pdf [21.03.2020].
Ośmiałowska E, Świątoniowska N, Homętowska H. Jakość życia pacjentek z rozpoznaniem nowotworu piersi. Palliative Medicine in Practice 2018;12(3):143-150.
Cieśla P, Cieśla B, Cieślak H. Znaczenie profilaktyki wtórnej w nowotworze jelita grubego. Problemy Pielęgniarstwa 2008;16(3):316-320.
Krzakowski M, Potemski P, Warzocha K, Wysocki P. Onkologia kliniczna. t. 2. Gdańsk: Via Medica; 2015.
Chłosta P. Leczenie hormonalne chorych na raka gruczołu krokowego. Geriatria 2009;3:97-102.
Krasnodębski J, Dawid P, Chudyba R. Współczesne sposoby profilaktyki raka szyjki macicy. Ginekologia Praktyczna 2007:2:11-14.
Kułakowski A, Skowrońska-Gardas A (red.). Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2003.
