Profilaktyka raka szyjki macicy

Profilaktyka pierwotna (I fazy)
Profilaktyka raka szyjki macicy

Profilaktyka raka szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest jednym z najpoważniejszych problemów epidemiologicznych polskiego społeczeństwa, jest drugim po raku piersi najczęstszym nowotworem złośliwym, występującym u kobiet. W Polsce każdego roku odnotowuje się ponad 4000 nowych przypadków. W ciągu 5 lat od zdiagnozowania choroby umiera około połowa pacjentek. Dane te powinny skłaniać wszystkie kobiety do właściwej refleksji, której jedynym wynikiem powinna być duża świadomość konieczności wykonywania regularnych, ginekologicznych badań profilaktycznych.

Liczne źródła wskazują, że znaczna większość kobiet bagatelizuje pierwsze objawy zmian nowotworowych, takiej jak upławy, czy bóle podbrzusza. Jest to postawa bardzo niewłaściwa, gdyż wczesne objawy raka szyjki macicy przypominają symptomy stanów zapalnych, które występują w postaci upławów i należy je skontrolować podczas wizyty ginekologicznej. Ważne jest, aby kobiety miały tę świadomość, iż upławy są pierwszym objawem i w sytuacji nie podjęcia leczenia masa nowotworu może w tym czasie wzrastać, a procesy martwicze zaczynają obejmować coraz większe obszary tkanek. Prowadzić to może w dalszym etapie do powstawania gęstych upławów o nieprzyjemnym zapachu. Kolejnym objawem są krwawienia i bóle okolicy krzyżowo-lędźwiowej. Te nieswoiste i czasem niesystematyczne objawy powodują, że kobiety lekceważą ich znaczenie i nie udają się na wizytę do lekarza – jest to duży błąd.

Ogromna liczba przypadków wskazuję, że rak szyjki macicy jest problemem, który może dotyczyć wszystkich kobiet, a mimo to konieczność wykonywania cytologicznych badań profilaktycznych w dalszym ciągu jest lekceważona.

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy
Czynnikami zwiększonego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy są;
·         przewlekła infekcja wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV, human papilloma virus);
·         wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego, duża liczba partnerów seksualnych (zwiększone ryzyko infekcji HPV), męski partner utrzymujący stosunki z wieloma partnerkami;
·         liczne ciąże i porody (powyżej 2), szczególnie w młodszym wieku;
·         wiek i pochodzenie etniczne;
·         przewlekłe stany zapalne pochwy (infekcje Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrhoeae, wirusem opryszczki (HSV), wirusem Ebstein-Barr, wirusem cytomegalii (CMV));
·         stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych;
·         niski status socjalny i ekonomiczny;
·         niski poziom wykształcenia;
·         palenie papierosów;
·         niski poziom higieny osobistej;
·         współistnienie zakażenia wirusem HIV;
·         narażenie w życiu płodowym na dwuetylostylbesterol (DES).

Jako pierwszy i najważniejszy czynnik rozwoju raka szyjki macicy podaje się wirus brodawczaka ludzkiego HPV, gdyż w 99% materiałach pobranych podczas biopsji raka szyjki macicy na świecie wykrywa się kilkanaście jego typów. Jego transmisja odbywa się zazwyczaj drogą płciową. Zakażenie tym wirusem na ogół jest przemijające, lecz forma przetrwania najczęściej wiąże się z rozwojem zmian nowotworowych. Infekcja występuje lokalnie i może mieć formę jawną lub utajoną. Forma utajona przebiega bezobjawowo, jednak w każdej fazie trwania infekcji zakażenie może ulec zmianie i stać się procesem przewlekłym.

Czynnikiem, który może predysponować do rozwoju raka szyjki macicy są ryzykowne zachowania seksualne, w tym wczesne rozpoczęcie współżycia, podwyższona aktywność seksualna, duża liczba partnerów. Ryzyko zachorowania wzrasta u kobiet, których partnerzy przebyli opryszczkę genitalną lub mają rozpoznane kłykciny. Nie bez znaczenia są także liczne porody i zabiegi przerywania ciąży.

Szczepionka przeciw zakażeniom HPV

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczącymi szczepień przeciw zakażeniom HPV, rutynowe szczepienie jest rekomendowane dla dziewczynek w wieku 11–12 lat. Aby uzyskać największą skuteczność, należy szczepić dziewczynki przed inicjacją seksualną, gdy nie miały jeszcze kontaktu z wirusami. Należy jednak pamiętać, że szczepionka nie chroni przed wszystkimi typami wirusa, dlatego nie zwalnia z obowiązku wykonywania badań cytologicznych. Na podstawie analizy dotychczasowych wyników badań należy stwierdzić, że podanie szczepionki młodym kobietom, które nie rozpoczęły współżycia seksualnego jest bardzo skutecznym narzędziem profilaktyki raka szyjki macicy. Wyniki w postaci zmniejszenia się liczby infekcji HPV, a także w postaci zmniejszenia się liczby zmian przednowotworowych spowodowanych onkogennymi typami wirusa jednoznacznie przemawiają za celowością szczepień.

Zgodnie z informacjami Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego dostępne są trzy szczepionki przeciw HPV, 2-walentana, 4-walentna i 9-walentna. Wszystkie chronią przed najbardziej onkogennymi typami wirusa 16 i 18. Dodatkowo są przeznaczone do ochrony przed zmianami przednowotworowymi i nowotworami narządów płciowych (szyjki macicy, sromu, pochwy) i odbytu oraz brodawkami narządów płciowych. Szczepienia te nie znajdują się na liście szczepień obowiązkowych, w związku z czym trzeba za nie zapłacić. Jednak wiele samorządów refunduje szczepienia przeciwko HPV. Szczepionki przeciw HPV są bezpieczne i dobrze tolerowane. Działania niepożądane występują sporadycznie i są to typowe objawy, jak po pozostałych szczepieniach, tj.: ból w miejscu wstrzyknięcia, zaczerwienienie, świąd, obrzęk, zmęczenie, ból głowy i mięśni.

Badanie cytologiczne

Badanie cytologiczne – to skuteczne, bezbolesne i bezpieczne badanie komórek pobranych z szyjki macicy. Badanie to pozwala wykryć stany przednowotworowe i nowotworowe szyjki macicy, w czasie kiedy nie ma żadnych objawów. Daje możliwość oceny, czy znajdujemy się w grupie ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Raz w roku podczas kontrolnej wizyty u ginekologa powinny ją wykonywać wszystkie kobiety (bez względu na wiek), które rozpoczęły życie płciowe oraz kobiety od 18 – 20 roku życia. Należy podkreślić, że ważne jest to, aby każda z kobiet uświadomiła sobie, że badanie cytologiczne nie jest metodą służącą wykrywaniu raka szyjki macicy. Jest natomiast metodą służącą zapobieganiu rozwojowi raka szyjki macicy.

Przygotowanie do badania i pobrania wymazu cytologicznego


·         na badanie nie należy zgłaszać się w czasie miesiączki;
·         od ostatniego dnia miesiączki powinno upłynąć co najmniej 4 dni;
·         na badanie należy zgłaszać się nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki;
·         co najmniej 4 dni przed badaniem nie należy stosować żadnych leków dopochwowych;
·         od ostatniego badania ginekologicznego/USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień.

Przebieg badania

Do pobrania rozmazu cytologicznego wykonywanego przez lekarza ginekologa lub położną wykorzystuje się sprzęt jednorazowego użytku, tj. wziernik ginekologiczny i szczoteczkę cytologiczną. Wymaz pobierany jest z kanału szyjki macicy a następnie nakładany na szkiełko cytologiczne. Po pobraniu wymazu cytologicznego próbka zostaje przekazana do ocena mikroskopowej pobranego wymazu wg Systemu Bethesda. Wynik badania podawany jest w postaci szczegółowego opisu. Jeżeli wynik budzi wątpliwości zlecana jest przez ginekologa pogłębiona diagnostyka, np. badanie kolposkopowe lub kolposkopia z biopsją.

Warto również pamiętać o tym, że  cytologia wykrywa również inne zmiany na szyjce macicy (nadżerki, stany zapalne) oraz zapalenia dróg rodnych.

Bibliografia:

Jach R, i in. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej  dotyczące diagnostyki i leczenia raka szyjki macicy. Curr Gynecol Oncol 2017;15(1):24-33.
Stępień M. Epidemiologia i profilaktyka nowotworów szyjki macicy. Kliniczne czynniki ryzyka zachorowań. W: Kornafel J, redaktor. Nowotwory szyjki macicy. Warszawa: Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego; 2011, s. 5-20.
Bąk B, Wrześniewska M. Skuteczność szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego HPV w profilaktyce pierwotnej raka szyjki macicy. Problemy Pielęgniarstwa 2012;20(3):353-360.
Antos E, Łyszkowska A, Rak szyjki macicy – profilaktyka a świadomość kobiet na terenie województwa mazowieckiego. W: Uchmanowicz I, Rosińczuk J, Jankowska-Polańska B redaktorzy. Badania naukowe w pielęgniarstwie i położnictwie, t. 2. Wrocław: Wydawnictwo Continuo; 2015, s. 33-41.
Narodowy Instytutu Zdrowia Publicznego, Szczepionka przeciw HPV [Internet]. Dostęp na: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hpv/ [30.03.2020].
Krasnodębski J, Dawid P, Chudyba R. Współczesne sposoby profilaktyki raka szyjki macicy. Ginekologia Praktyczna 2007;2:11-14.

lek. med. Robert Mordaka

autor@lakomynazdrowie.pl

Zgłoszenie artykułu