Zaburzenia metaboliczne - osteoporoza
Osteoporoza jest schorzeniem układu kostnego, które doprowadza do zwiększonej łamliwości kości. Jej główne cechy to zmniejszenie masy kostnej oraz zaburzenie architektoniki tkanki kostnej. Niestety jest poważną chorobą, gdyż długo nie daje swoich objawów. Osteoporozę dzieli się na pierwotną i wtórną. Osteoporoza pierwotna jest charakterystyczna dla kobiet po menopauzie oraz mężczyzn w starszym wieku. Osteoporoza wtórna może być spowodowana działaniem różnych czynników (stosowanie leków, stany chorobowe, choroby genetyczne związanych z utratą masy kostnej).
W celu zdiagnozowania osteoporozy przeprowadza się wywiad, ogólne badania kliniczne narządu ruchu (ortopedyczne, neurologiczne i czynnościowe), badanie obrazowe (radiologiczne i densytometria), oznaczenie markerów obrotu kostnego, a w szczególnych przypadkach tomografię komputerową i badanie histopatologiczne kości. Najpopularniejszą formą diagnostyki jest badanie densytometryczne. Najbardziej miarodajna jest densytometria szyjki kości udowej.
Czynniki ryzyka występowania osteoporozy
Do czynników mających wpływ na rozwój osteoporozy należą m.in.: płeć żeńska, rasa biała i żółta, niedobór estrogenów, zaawansowany wiek, predyspozycje genetyczne, mała waga ciała, palenie tytoniu, nadmierne spożycie kawy, długie okresy unieruchomienia. Niemniej istotnym czynnikiem jest niedostateczna podaż wapnia, niedobór witaminy D oraz niedobory białka powodujące wzrost ryzyka rozwoju osteoporozy.
W jaki sposób przebiega leczenie osteoporozy?
Leczenie osteoporozy nie polega jedynie na leczeniu farmakologicznym. Obok zastosowania właściwych leków niemniej ważne są pozostałe elementu leczeniu, w tym m.in.: zatrzymanie spadku masy kostnej, zapobieganie upadkom, leczenie skutków osteoporozy (złamania, dolegliwości bólowe), zwiększenie wydolności fizycznej, wsparcie psychologiczne pacjenta.
Obok leków obowiązuje suplementacja preparatami wapnia i witaminy D. Dzienne zapotrzebowanie na wapń u osoby dorosłej wynosi 1000-1500 mg. Witamina D jest natomiast niezbędna do wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego oraz jego resorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych.
Objawy mogące wskazywać na osteoporozę to:
· wielomiejscowe dzienne bóle kręgosłupa,
· bóle stawów i kości, zwłaszcza dotyczące obręczy biodrowej,
· charakterystyczne obniżenie wzrostu, spowodowane zmniejszeniem wymiarów trzonów kości,
· u kobiet pojawia się dość wcześnie tzw. „wdowi garb” – łukowate wygięcie odcinka piersiowego kręgosłupa – nadmierna kifoza piersiowa,
· zwiększenie lordozy lędźwiowej i szyjnej,
· zwiększenie napięcia i bolesność uciskowa mięśni przykręgosłupowych i międzyżebrowych,
· bolesność uciskowa wyrostków kolczystych i stawowych odcinka piersiowo-lędźwiowego,
· bóle towarzyszące złamaniom kompresyjnym kręgów,
· osłabienie mięśni pośladkowych i mięśni brzucha,
· ograniczenie ruchomości klatki piersiowej i oparcie łuków żebrowych na talerzach kości biodrowej.
Jak samemu zapobiegać osteoporozie poprzez ćwiczenia fizyczne?
Sami też jesteśmy w stanie zapobiec rozwojowi osteoporozy poprzez działania zapobiegawcze, które polegać mogą na wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń wzmacniających nasz układ kostny. Wykonywane przez nas ćwiczenia powinny zostać dobrane w taki sposób, aby wzmacniały nasze mięśnie przykręgosłupowe, mięśnie brzucha i pośladków. Ważne są również ćwiczenia rozciągające, głównie mięśni szyi i karku, mięśni piersiowych oraz ćwiczenia oddechowe zwiększające ruchomość klatki piersiowej. W celu zapobiegania upadkom prowadzącym do złamań swoją rolę mogą także spełnić ćwiczenia koordynacyjne i równoważne, utrzymujące lub zwiększające zakres ruchu.
Znaczenie żywienia w zapobieganiu osteoporozie
Niczym szczególnym będzie stwierdzenie, że żywienie, obok aktywności fizycznej, jest podstawowym elementem wpływającym na rozwój człowieka i stan jego zdrowia. Również w zapobieganiu i leczeniu osteoporozy odgrywa niebagatelne znaczenie. W utrzymaniu gęstości mineralnej kości mają znaczenie takie składniki diety, jak: wapń, fosfor, magnez, witamina D, witamina K, witamina C, bor, miedź, białko, sód. Należy jednak podkreślić, że właściwe żywienie wpływa na jakość tkanki kostnej w przyszłości, dlatego tak ważna jest odpowiednia dieta dzieci i młodzieży w okresie rozwojowy, gdyż to od sposobu ich odżywiania zależeć będzie stan i wytrzymałość ich tkanki kostnej w starszym wieku.
Wapń – podaż wapnia w diecie jest niezbędna w okresie dzieciństwa i młodości do uzyskania wysokiej gęstości mineralnej kości, a w okresie dorosłości do jej utrzymania na wysokim poziomie. Mleko i produkty mleczne są uznawanym źródłem wapnia. Warto pamiętać, aby spożywać produkty półtłuste, a nie całkowicie odtłuszczone, z uwagi na zawartość witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Osoby nietolerujące laktozy powinny sięgać po sery twarogowe, kefir, jogurt naturalny lub wyroby mleczne pozbawione laktozy. Dobrym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia są wody mineralne wysoko zmineralizowane oraz takie produkty jak: mięso, jaja, rośliny strączkowe czy ryby.
Magnez – prowadzone badania wskazują, że odpowiednio wysokie spożycie magnezu może mieć wpływ na zwiększenie gęstości mineralnej kości. Produktami najbogatszymi w magnez są: kakao, wyroby czekoladowe, kasza gryczana, groch, fasola, orzechy, płatki kukurydziane, płatki zbożowe i produkty zbożowe z pełnego przemiału.
Fosfor – obok wapnia stanowi główny składnik tkanki kostnej. Wapń i fosfor występują zazwyczaj w tych samych produktach żywnościowych. Związek ten, wraz z wapniem odpowiedzialny jest za mineralizację kości i zębów. Dodatkowo jest niezbędny do budowy tkanek miękkich, błon komórkowych, substancji wysokoenergetycznych i kwasów nukleinowych. Szczególnie dużą zawartość tego składnika mają sery podpuszczkowe, kasza gryczana, konserwy rybne i ryby wędzone spożywane wraz z ośćmi.
Witamina D – znaczenie witaminy D polega głównie na zwiększeniu wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego. Spożywanie tej witaminy zmniejsza ryzyko upadków oraz częstość złamań. Witamina D występuje w żywności w niewielkich ilościach, głównie w produktach zwierzęcych (mleko, żółtko jaja, wątroba kurza, łosoś, sardynki, śledzie, makrela). Najbardziej bogate w nią są tłuszcze rybie (tran).
Witamina K – niedobory witaminy K w diecie mogą wpływać na zwiększenie łamliwości kości. Bogatym źródłem witaminy K w diecie są: zielone warzywa liściaste, kalarepa, kalafior, pomidory, wątroba.
Witamina C – w opracowaniach naukowych wskazuje się na związek pomiędzy spożyciem witaminy C, a gęstością mineralną kości, co również jest powodem do zwrócenia większej uwagi na spożycie tej witaminy dla dobra naszego organizmu. Witamina C występuje w produktach roślinnych, głównie w świeżych warzywach i owocach. Największe jej ilości znajdują się w: owocach dzikiej róży, czarnej porzeczce, owocach cytrusowych, truskawkach, kapuście.
Połączenie zastosowania właściwej, optymalnej diety i aktywności fizycznej uchronić nas może w przyszłości przed niechcianymi konsekwencjami osteoporozy. To w jaki sposób się odżywiamy i czy dbamy o kondycje fizyczną naszego organizmu w wieku młodszym ma niebagatelne znaczenie na późniejszy okres naszego życia.
Bibliografia:
Głuszko P. Osteoporoza – spojrzenie w przeszłość. Reumatologia 2011:49(5):372-377.
Czerwiński E, et al. Leczenie Osteoporozy. Ortopedia, Traumatologia, Rehabilitacja 2002;4:507-515.
Tkaczuk-Wach J, Sobstyn M, Jakiel G. Osteoporoza-obraz kliniczny, czynniki ryzyka i diagnostyka. Przegląd Menopauzalny 2010;14.2:113.
Roczniak W, Babuśka-Roczniak M, Roczniak A. Diagnostyka i farmakoterapia osteoporozy. Lekarz 2010;12:14-22.
Włodarek D. Znaczenie diety w zapobieganiu osteoporozie. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2009;5.4:245-253.
Białokoz-Kalinowska I, Konstantynowicz J, Abramowicz P, Piotrowska-Jastrzębska J. Dieta w profilaktyce osteoporozy – zalecenia i kontrowersje. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2013;9(4):350-356.
