Choroby układu krążenia (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, niewydolność krążenia)
Nadciśnienie tętnicze jest najważniejszym czynnikiem ryzyka chorób układu krążenia w Polsce. Nieleczone lub niewystarczająco skutecznie leczone prowadzić może do rozwoju miażdżycy i jej powikłań, uszkodzenia mikrokrążenia i niewydolności serca. Nadciśnienie tętnicze dzieli się na: nadciśnienie pierwotne i nadciśnienie wtórne. Nadciśnienie pierwotne (samoistne) to najpowszechniejsza postać nadciśnienia. Nadciśnienie wtórne (objawowe) jest najczęściej spowodowane chorobami nerek, nadczynnością tarczycy, zwężeniem tętnicy nerkowej.
Pomiar ciśnienia tętniczego
Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) klasyfikacja wartości ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim oraz definicje stopni nadciśnienia tętniczego przedstawiają się w sposób następujący:
Optymalne < 120 i < 80
Prawidłowe 120–129 i/lub 80–84
Wysokie prawidłowe 130–139 i/lub 85–89
Nadciśnienie tętnicze 1. stopnia 140–159 i/lub 90–99
Nadciśnienie tętnicze 2. stopnia 160–179 i/lub 100–109
Nadciśnienie tętnicze 3. stopnia ≥ 180 i/lub ≥ 110
Izolowane skurczowe nadciśnienie tętnicze ≥ 140 i < 90
Zanim udamy się do gabinetu lekarskiego możemy samodzielnie wykonać pomiar ciśnienia tętniczego z użyciem powszechnie dostępnych aparatów do mierzenia ciśnienia – ciśnieniomierzy. Nadciśnienia tętniczego nie można zdiagnozować na podstawie pojedynczego pomiaru ciśnienia krwi. Warto przy tej okazji pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Pomiar powinien odbywać się:
· przez co najmniej 3 dni, a najlepiej 6-7 kolejnych dni,
· przed każdą wizytą lekarską, rano i wieczorem,
· w cichym pomieszczeniu po 5-minutowym odpoczynku u siedzącego pacjenta,
· ze wspartymi stopami i plecami.
· w czasie każdej sesji powinny być wykonane dwa pomiary ciśnienia w odstępach 1-2 minutowych,
· wyniki pomiaru powinny zostać odnotowane w dzienniczku pomiaru ciśnienia tętniczego, który powinien być prowadzony regularnie i zawierać podstawowe informacje: wyniki pomiaru ciśnienia, w tym ciśnienie skurczowe i rozkurczowe oraz datę i godzinę pomiaru.
Każdy pacjent powinien mieć świadomość, że jego zaangażowanie w monitorowanie ciśnienia tętniczego i stosowanie się do zaleceń lekarza ma korzystny wpływ na proces leczenia.
Objawy
Nadciśnienie tętnicze jest chorobą, która przez wiele lat może nie dawać swoich objawów lub objawy te mogą mieć zupełnie inne podłoże. Niemniej jednak, gdy obserwujemy u siebie takie objawy jak: bóle głowy (określane przez pacjentów jako tępy ból i ucisk), zawroty głowy, ogólne zmęczenie, krwawienie z nosa, nerwowość i problemy z zasypianiem i snem, a co najważniejsze dolegliwości serca, jak: uczucie ucisku, łomotanie serca, duszności, to nie wolno nam zbagatelizować tych objawów. Niepokojące objawy powinny koniecznie zmobilizować nas do udania się do lekarza w celu ustalenia właściwej diagnozy. Problem nadciśnienia nie jest problemem błahym, gdyż prowadzić może do nieodwracalnych skutków, narażając nas na utratę zdrowia a nawet życia.
Leczenie nadciśnienia tętniczego zawsze musi zostać skonsultowane i prowadzone pod nadzorem lekarza. Nigdy nie wolno zaczynać leczenia na własną rękę i o jego rodzaju musi zadecydować specjalista. Należy pamiętać, że leki nie usuną przyczyn nadciśnienia dlatego farmakoterapia przebiega przez wiele lat na czasem nawet przez całe życie.
Zalecenia profilaktyczne i dieta osób chorych na nadciśnienie tętnicze
Osoby zmagające się z nadciśnieniem tętniczym obok leczenia farmakologicznego powinny stosować właściwą dietę, która obejmuje kilka najważniejszych elementów:
· nasycone kwasy tłuszczowe powinny pokrywać <10% zapotrzebowania energetycznego,
· maksymalnie ograniczać spożycie nienasyconych kwasów tłuszczowych typu trans,
· dobowe spożycie soli kuchennej powinno być mniejsze niż 5 g,
· dobowe spożycie warzyw powinno wynosić co najmniej 200 g, a owoców co najmniej 200 g,
· ważnym składnikiem diety powinny być ryby, których spożycie powinno nastąpić co najmniej 1-2 razy w tygodniu, przy czym co najmniej raz powinna to być tłusta ryba,
· chorzy powinni wyeliminować spożywanie napojów słodzonych, a spożycie alkoholu powinno być ograniczone do 20 g/dobę u mężczyzn oraz 10 g/dobę u kobiet.
Wyniki wielu badań wskazują, że im dieta jest bardziej zbliżona do diety śródziemnomorskiej, tym ryzyko występowania zdarzeń sercowo-naczyniowych oraz ryzyko zgonu jest mniejsze. Niemniej ważnym elementem profilaktyki i czynnikiem mającym wpływ na powodzenie procesu leczenia jest fakt, iż chory bezwzględnie powinien rzucić palenie papierosów i prowadzić chociaż minimalną aktywność fizyczną o umiarkowanej intensywności w konsultacji z lekarzem prowadzącym.
Miażdżyca
Miażdżyca jest przewlekłym procesem zapalnym dotyczącym aorty i tętnic średniej wielkości. Charakteryzuje się pogrubieniem błony wewnętrznej w wyniku odkładania się cholesterolu oraz zmian włóknisto-rozplemowych. Jej powikłaniami mogą być upośledzenie przepływu krwi w narządach, jak też zatory w tętnicach i naczyniach mikrokrążenia, wywołane skrzeplinami na blaszce miażdżycowej.
Czynniki ryzyka
Powstawanie lub nasilenie miażdżycy związane jest z takimi czynnikami jak: wiek, płeć, dziedziczenie, wysokie stężenie frakcji LDL cholesterolu, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, nikotynizm, otyłość, spożywanie alkoholu, mała aktywność fizyczna, niewłaściwe odżywianie się, stres, różnorakie czynniki zapalne, zakażenia, infekcje oraz hiperhomocysteinemia (czyli podwyższony poziom homocysteiny).
Ryzyko wystąpienia zdarzeń miażdżycowych wzrasta wraz z wiekiem, jednak należy pamiętać, że miażdżyca nie jest chorobą, która dotyczy tylko osób w wieku dorosłym ale występuje również u dzieci.
Działania profilaktyczne
Wśród działań profilaktycznych podstawę stanowi wyeliminowanie wymienionych czynników i właściwa dieta z niską zawartością soli i cholesterolu, spożywanie tłuszczy jednonienasyconych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek) lub wielonienasyconych (olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany). W jadłospisie nie powinno także zabraknąć owoców, warzyw, produktów strączkowych i ryb (ryby są źródłem białka i nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3).
Niewydolność krążenia
Niewydolność krążenia to inaczej zmniejszenie przypływu krwi przez narządy i tkanki. Jeżeli mięsień sercowy traci możliwość przepompowywania krwi, czyli komory nie mogą się prawidłowo rozkurczać i kurczyć, przez to mniej krwi przepływa przez komory, a więcej zostaje w sercu to wówczas można mówić o problemie niewydolności serca. Taki stan rzeczy jest przyczyną powstawania przewlekłej niewydolności serca. Wpływ na rozwój choroby mają także inne choroby jak: choroba wieńcowa, przebyty zawał serca, nadciśnienie tętnicze, wady zastawek serca, alkoholizm, otyłość, cukrzyca oraz chemioterapia.
Objawy niewydolności krążenia
W początkowym okresie choroby jej objawy nie są nasilone i mało charakterystyczne. Podstawą do rozpoznania przewlekłej niewydolności serca jest badanie echokardiograficzne. Niemniej jednak sami możemy także zaobserwować u siebie pewne reakcje naszego organizmu, które powinny wzbudzić naszą czujność i które sprawią, że powinniśmy je konsultować z lekarzem. Wśród takich objawów wymienić można: różnego rodzaju duszności (duszność podczas wysiłku, duszność nocna wybudzająca nas ze snu, duszność pojawiająca się podczas schylania), suchy, męczący kaszel, odksztuszanie wydzieliny, częste oddawanie moczu, obrzęki najczęściej na kończynach i niespecyficzne bóle brzucha.
Co możemy zrobić dodatkowo dla naszego serca obok leczenia farmakologicznego, które zastosuje lekarz?
Najważniejsza jest radykalna zmiana naszych nawyków i stylu życia. Konieczna jest zmiana diety, której podstawą jest ograniczeniu podaży sodu, odpowiedzialnego za retencję płynów w organizmie, czyli zatrzymanie wody i zwiększenie ciśnienia hydrostatycznego krwi. Powinniśmy unikać nadmiernego przyjmowania płynów. Nasza dieta nie może być wysokokaloryczna, gdyż w oczywisty sposób obciąża nasz organizm. Obok diety ważne są pozostałe działania prozdrowotne, czyli aktywność fizyczna, ograniczenie spożycia alkoholu, który ma duży wpływ na serce i wywołuje zwyrodnienie jego włókien i otłuszczenie oraz zaprzestanie palenia papierosów.
Osoby chore muszą także pamiętać o stałym pomiarze ciśnienia tętniczego i tętna, a w sytuacji zauważonych odstępstw od normy, skontaktować się z lekarzem prowadzącym. Na koniec warto zapamiętać jeszcze jedno – leczenie niewydolności serca trwa z reguły przez całe dalsze życie chorego.
W związku z powyższym, w tym właśnie miejscu, w sposób w pełni uzasadniony może zostać wpisana maksyma „Lepiej zapobiegać, niż leczyć”. Zwłaszcza, że sami możemy zapobiegać wyżej opisanym chorobom.
Bibliografia:
Jankowski P. Zasady profilaktyki chorób układu krążenia w 2018 roku. Kardiologia Inwazyjna 2017;5(12):42-48.
Wojciechowska M, Izdebska E. Profilaktyka nadciśnienia tętniczego. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2014;20(4):370-373.
Williams B, i in. Wytyczne ESC/ESH dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym (2018). Kardiologia Polska 2019;77(2):71-159.
Berek K, Bobiński R. Miażdżyca – choroba wieloczynnikowa. Problemy Pielęgniarstwa 2009;17(3):257-262.
Pasierski T, Gaciong Z. Rozwój i regresja miażdżycy. W: Pasierski T, Gaciong Z, Torbicki A, Szmidt J. Redaktorzy. Angiologia. Warszawa: PZWL; 2004, s. 50-58.
Kowalczyk B, Czyż R, Kaźmierska B. Niewydolność serca – definicja, klasyfikacja, epidemiologia, objawy i leczenie. Journal of Education, Health and Sport 2016;6(11):352-367.
Urbańczuk M, Urbańczuk M, Jaroszyński A. Pacjent z niewydolnością serca w gabinecie lekarza rodzinnego Forum Medycyny Rodzinnej 2017;11(6):270-276.
