Profilaktyka wtórna choroby wieńcowej
Choroba wieńcowa, zwana też chorobą niedokrwienną serca – to zespół chorobowy charakteryzujący się niedostatecznym ukrwieniem (i co za tym idzie niedostatecznym zaopatrzeniem w tlen) serca, spowodowanym znaczącym zwężeniem (a niekiedy – zamknięciem) światła tętnic wieńcowych, odżywiających mięsień serca. Jej najbardziej znanymi postaciami są dławica piersiowa i zawał serca.
Wszystkie tzw. choroby sercowo-naczyniowe rozwijają się na podłożu nasilonego procesu miażdżycowego w naczyniach tętniczych. Miażdżyca jest przewlekłym procesem zapalnym dotyczącym aorty i tętnic średniej wielkości. Charakteryzuje się pogrubieniem błony wewnętrznej w wyniku odkładania się cholesterolu oraz zmian włóknisto-rozplemowych. Jej powikłaniami mogą być upośledzenie przepływu krwi w narządach, jak też zatory w tętnicach i naczyniach mikrokrążenia, wywołane skrzeplinami na blaszce miażdżycowej.
Kiedy możemy podejrzewać u siebie objawy choroby wieńcowej, czym się ona charakteryzuje?
Najczęstszy objawem stabilnej postaci choroby wieńcowej są bóle w klatce piersiowej, zlokalizowane za mostkiem. Chorzy często określają je jako rodzaj gniecenia, rozpierania, dławienia w klatce piersiowej z dodatkowym uczuciem pieczenia lub formy kłucia. Bóle te z reguły promieniują do gardła, szyi, lewego lub prawego barku. Objawom tym często towarzyszy drętwienie rąk, niepokój, duszność, kołatanie serca, nudności i zawroty głowy. Dla stabilnej choroby niedokrwiennej charakterystyczne jest to, że ból najczęściej występuje w czasie wysiłku fizycznego i szybko ustępuje po jego zaprzestaniu lub po zażyciu podjęzykowo nitrogliceryny.
Dodatkowo można zauważyć pewną prawidłowość występowania tych objawów, gdyż bóle te zazwyczaj występują we wczesnych godzinach porannych, podczas wykonywania czynności wymagających pewnej aktywności fizycznej. Na wystąpienie bóli ma również wpływ duży stres, odczucie chłodu (zimnego wiatru), a nawet czasem mniej lub bardziej obfity posiłek. Napady te mogą być zmienne zarówno pod kątem ich częstotliwości jak i nasilenia.
Charakterystyka czynników ryzyka i działania profilaktyczne
Czynniki ryzyka choroby wieńcowej praktycznie można utożsamić z czynnikami miażdżycy i podzielić je na modyfikowalne i niemodyfikowalne (płeć męska, niedobór estrogenów – menopauza, wiek, obciążenie genetyczne, przebyty incydent sercowo-naczyniowy w przeszłości). Te, które powinny zwracać szczególną uwagę to czynniki modyfikowalne, czyli te na które mamy wpływ i możemy w ich zakresie prowadzić świadome działania profilaktyczne.
W grupie modyfikowalnych czynników ryzyka wyróżnia się:
· palenie tytoniu,
· nadwagę/otyłość,
· nadciśnienie tętnicze,
· dyslipidemię,
· cukrzycę,
· małą aktywność fizyczną,
· nieprawidłową dietę,
· nadużywanie alkoholu,
· czynniki psychospołeczne.
W profilaktyce wtórnej choroby wieńcowej oczywiście główną rolę odgrywa farmakoterapia ale niemniej ważną sprawą jest modyfikacja czynników ryzyka. Założeniem prewencji wtórnej choroby sercowo-naczyniowej jest przeciwdziałanie niekorzystnemu przebiegowi choroby i kształtowanie prozdrowotnego stylu życia. Warto zatem nakreślić kilka najważniejszych aspektów, w obrębie których należy podejmować działania w trosce o nasze zdrowie i życie.
Palenie tytoniu
Osoby zmagające się z chorobą wieńcową bezwzględnie powinny rzucić palenie papierosów oraz unikać palenia biernego. Nałóg ten wpływa na stężenie frakcji cholesterolowych LDL oraz HDL. U osób, które zaprzestały palenia papierosów, dochodzi do poprawy profilu lipidowego i obniżenia ciśnienia tętniczego. Ryzyko chorób układu krążenia zmniejsza się dość szybko, ale prawie nigdy nie osiąga poziomu ryzyka osób niepalących.
W walce z nałogiem możliwe są do zastosowania różne metody wspomagające proces leczenia uzależnienia od palenia papierosów (w tym m.in.: nikotynowa terapia zastępcza (NTZ), środki farmakologiczne, indywidualne lub grupowe spotkania osób uzależnionych z lekarzem lub pracownikiem ośrodków leczenia uzależnień oraz metody niekonwencjonalne, jak hipnoza, akupunktura, czy biorezonans).
Warto także uwzględnić dodatkowe informacje. U osób palących 2,95 razy zwiększa się ryzyko zawału serca niezakończonego zgonem i 2,09 razy ryzyko udaru mózgu w porównaniu z osobami niepalącymi. Do chorób odtytoniowych zalicza się także POChP, rozedmę płuc i astmę oskrzelową oraz oczywiście choroby nowotworowe.
Właściwa dieta
Dieta w chorobie wieńcowej powinna być urozmaicona. Podkreśla się korzyści ze stosowania diety śródziemnomorskiej. Należy także uważać z nadmiernym spożywaniem napojów słodzonych i ograniczyć picie alkoholu. Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego należy przestrzegać kilku punktów odnoszących się do diety w chorobach sercowo-naczyniowych:
· Nasycone kwasy tłuszczowe powinny pokrywać < 10% zapotrzebowania energetycznego;
· Należy maksymalnie ograniczać spożycie kwasów tłuszczowych trans nienasyconych;
· Dobowe spożycie soli kuchennej powinno być mniejsze niż 5 g;
· Dobowe spożycie warzyw powinno wynosić 200 g;
· Dobowe spożycie owoców powinno wynosić 200 g;
· Dobowe spożycie włóknika powinno wynosić 30–45 g;
· Ryby powinny być spożywane 1–2 razy w tygodniu, przy czym co najmniej raz powinna to być tłusta ryba;
· Zaleca się spożywanie 30 g niesolonych orzechów dziennie;
· Spożycie alkoholu powinno być ograniczone do 20 g/dobę u mężczyzn oraz 10 g/dobę u kobiet.
Aktywność fizyczna i kontrola masy ciała
Niski poziom wydolności fizycznej uważany jest za najważniejszy wskaźnik ryzyka zgonu w przebiegu choroby sercowo-naczyniowej.
Jeżeli tylko stan fizyczny pacjenta na to pozwala to wszystkim zaleca się regularną aktywność fizyczną. Częstość, intensywność i czas trwania wysiłku fizycznego należy uzależnić od własnych możliwości wysiłkowych. Na początku można rozpocząć od spacerów lub wykonywania prostych czynności w ogrodzie. Aktywność ta powinna mieć charakter systematyczny – 30 minut codziennie (min. 5 dni w tygodniu). Wyniki licznych badań wskazują, że aktywność ruchowa ogranicza szkodliwy wpływ na układ krążenia przede wszystkim takich uznanych i powszechnych czynników ryzyka miażdżycy takich, jak nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, cukrzyca i otyłość. Systematyczny trening połączony z dietą, prowadzi do ubytku masy tłuszczowej i przyrostu mięśni ciała.
Duże znaczenie ma także dbałość o właściwą wagę, gdyż nadmierna masa ciała sprzyja zaburzeniom lipidowym i insulinooporności, przyczynia się do podwyższenia ciśnienia tętniczego i stężenia glukozy, działa prozakrzepowo i prozapalnie, nasila dysfunkcje śródbłonka. Prawidłowe parametry powinny być utrzymane na określonym poziomie.
Klasyfikacja otyłości według WHO w zależności od wskaźnika masy ciała i obwodu talii.
Norma: BMI 18,5-24,9; talia <80 (kobiety), <94 (mężczyźni);
Nadwaga: BMI 25-29,9; talia 80-88 (kobiety), 94-102 (mężczyźni);
Otyłość: BMI >30; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni);
Otyłość I stopnia: BMI 30-34,9; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni);
Otyłość II stopnia: BMI 35-39,9; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni);
Otyłość III stopnia: BMI >40; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni);
Farmakologiczne i zabiegowe leczenie choroby wieńcowej
Leczenie farmakologiczne choroby wieńcowej polega na zastosowaniu leków, które zwiększają napływ krwi do mięśnia sercowego, zmniejszają zapotrzebowanie mięśnia sercowego na tlen, zapobiegają tworzeniu, powiększaniu się i pękaniu blaszek miażdżycowych, zapobiegają tworzeniu się skrzeplin w tętnicach wieńcowych.
Leczenie zabiegowe obejmuje: przezskórną interwencję wieńcową (w znieczuleniu miejscowym z dostępu przez tętnicę udową lub promieniową, przez które wprowadza się do serca specjalny cewnik zakończony balonem), pomostowanie tętnic wieńcowych (polega na połączeniu aorty z tętnicą wieńcową za miejscem zwężenia, przez co przepływ krwi omija zwężony odcinek).
Leczeniu zabiegowemu zawsze towarzyszy farmakoterapia i zmiana stylu życia.
Bibliografia:
Bartoszewicz M, Rać M. Czynniki ryzyka choroby wieńcowej – diagnostyka, leczenie i prewencja. Hygeia Public Health 2018;53(3):253-261.
Sobieszczańska M. Prewencja chorób sercowo-naczyniowych. Zielona Góra; Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa w Jeleniej Górze: 2011.
Jankowski P. Zasady profilaktyki wtórnej u chorych po ostrym zespole wieńcowym w 2016 roku. Kardiol. Inwazyjna 2016;11(3):34-39.
Hudzik B, Szkodziński J. Profilaktyka wtórna choroby wieńcowej. Choroby Serca i Naczyń 2008;5(4):186-189.
Narodowy Instytut Kardiologii. Choroba wieńcowa [Internet]. Dostęp na: https://www.ikard.pl/choroba-wiencowa.html [06.04.2020].
Berek K, Bobiński R. Miażdżyca – choroba wieloczynnikowa. Problemy Pielęgniarstwa 2009;17(3):257-262.
Pasierski T, Gaciong Z. Rozwój i regresja miażdżycy. W: Pasierski T, Gaciong Z, Torbicki A, Szmidt J. Redaktorzy. Angiologia. Warszawa: PZWL; 2004, s. 50-58.
Springer M, Zaporowska-Stachowiak I, Hoffmann K, Markuszewski L, Bryl W. Otyłość – choroba kosztowna. Hygeia Public Health 2019;54(2):88-91.