Badania przesiewowe stosowane w celu wykrycia raka jelita grubego
Rak jelita grubego jest nowotworem złośliwym, lokalizującym się w obrębie odbytnicy i okrężnicy. Większość przypadków raków jelita grubego stanowią gruczolakoraki, powstające przeważnie z gruczolaków, rzadziej z polipów ząbkowanych.
Wśród czynników ryzyka raka jelita grubego wymienia się przede wszystkim wiek. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują, że nowotwór ten w większości dotyczy osób po 50. roku życia. Stąd tak ważne są badania przesiewowe dedykowane osobom z grupy osób podwyższonego ryzyka, które osiągnęły już pewien wiek i przez co powinny zwrócić szczególną uwagę na działania profilaktyczne opierające się na wczesnej kontroli swojego organizmu.
Kolejną, istotną rolę w patogenezie raka jelita grubego odgrywają czynniki genetyczne. Jeżeli u naszych najbliższych krewnych, tj. rodziców, rodzeństwa, dzieci zdiagnozowano nowotwór jelita grubego to ryzyko jego wystąpienia wzrasta dwukrotnie. Jeżeli natomiast takie przypadki wystąpiły u kilku krewnych, to ryzyko to jest aż czterokrotnie wyższe niż u pozostałych osób. Fakty te skłaniać powinny do znacznie uważniejszej kontroli i monitorowania naszego organizmu.
Inne czynniki ryzyka, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia raka jelita grubego nawet trzykrotnie to między innymi: nieswoiste zapalenia jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz choroba Leśniowskiego-Crohna jelita grubego, jak również cukrzyca oraz mutacje genu BRCA.
Kluczową rolę, związaną z występowaniem raka jelita grubego ma styl życia a zwłaszcza nasza dieta. W październiku 2015 roku Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization – WHO) uznała wysoką zawartość mięsa w diecie za czynnik karcinogenny (rakotwórczy). Opublikowane dane wskazują także na pewną zależność pomiędzy występowaniem raka jelita grubego, a dietą niskobłonnikową. Do innych czynników ryzyka wystąpienia tego nowotworu zalicza się także: otyłość, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, niewystarczającą aktywność fizyczną, niedobór wapnia w diecie oraz stosowanie niektórych leków.
Badania diagnostyczne w profilaktyce raka jelita grubego
Rak jelita grubego niestety nie daje objawów we wczesnej fazie swojego rozwoju. Stąd tak ważne jest korzystanie z dostępnych badań skriningowych, czyli medycznych działań profilaktycznych, zlecanych pacjentom bezobjawowym. Wykrycie raka jelita grubego we wczesnym stadium zaawansowania choroby umożliwia krótsze i mniej agresywne leczenie. Przekłada się to również na dużo wyższy odsetek wyleczeń oraz spadek umieralności z powodu tego nowotworu. Na uwagę zasługuje również fakt, iż wczesne wykrycie zmian polipowatych we wczesnym etapie daje pacjentom szansę na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jelita grubego nawet o 75-90%.
W skryningu raka jelita grubego można rozważyć następujące badania:
· Badanie na krew utajoną w kale – jest to badanie stosunkowo proste, które może przeprowadzić nawet sam pacjent po odpowiednim instruktażu, tanie, nieinwazyjne i mało obciążające. Niemniej jednak badanie to ma swoje minusy, m.in. konieczność przestrzegania przez 2 dni diety bezmięsnej i niezawierającej składników bogatych w chlorofil lub peroksydazy roślinne, konieczność kilkukrotnego powtarzania, gdyż krwawienia gruczolaków lub zmian nowotworowych nie występują regularnie, brak możliwości ustalenia w trakcie badania, co jest przyczyną krwawienia i brak możliwości pobrania materiału diagnostycznego lub usunięcia zmiany.
· Badanie per rectum (badanie przez odbytnicę). Samo badanie może być dla pacjentów krępujące ale może je przeprowadzić lekarz rodzinny, gdyż rak jelita grubego często jest zlokalizowany w zasięgu palca i można go wyczuć we wczesnej fazie rozwoju. To badanie również nie jest w pełni optymalne, gdyż nie daje możliwości pobrania materiału do diagnostyki i ustalenia innych zmian położonych w dalszych częściach jelita grubego.
· Sigmoidoskopia. Jest to badanie esicy i odbytnicy za pomocą giętkiego sigmoidoskopu. Badanie przeprowadzone przez doświadczonego endoskopistę charakteryzuje się wysoką czułością wyników. Sigmoidoskopia ma też swoje wady, głównie stosunkowo wysokie koszty badania, konieczność wykonania badania w specjalistycznym ośrodku endoskopowym, brak możliwości diagnostyki bliższego odcinka jelita grubego.
· Kolonoskopia. Badanie endoskopowe, które uważane jest za badanie dające możliwość dokładnego obejrzenia całego jelita grubego, pobrania podczas badania materiału diagnostycznego, wykonania polipektomii (usunięcia polipów jelita grubego) oraz usunięcia większych zmian. Badanie to umożliwia precyzyjną i pełną wizualizację błony śluzowej jelita grubego. Kolonoskopia jest badaniem inwazyjny podczas którego może dojść do zdarzeń niepożądanych ale uznawana jest za najważniejszy standard diagnostyczny w profilaktyce raka jelita grubego i wykonywana jest z zachowanie określonych standardów jakości. Standardowe przygotowanie pacjenta do przeprowadzenia kolonoskopii według rekomendacji ESGE (European Society of Gastrointestinal Endoscopy) obejmuje: zastosowanie diety ubogoresztkowej w dniu poprzedzającym kolonoskopię, podanie 4 l polietylenoglikolu (PEG) w dawce podzielonej (lub przyjęcie całej dawki w dniu badania, jeśli jest ono zaplanowane w godzinach popołudniowych), przeprowadzenie kolonoskopii najpóźniej 4 godz. po przyjęciu ostatniej dawki PEG.
· Wirtualna kolonoskopia. Jest badaniem umożliwiającym dokładne obejrzenie całego jelita grubego za pomocą tomografii komputerowej. Zaletą tego badania jest jego niewielka inwazyjność. Z drugiej jednak strony jest konieczność jej przeprowadzenia w specjalistycznym ośrodku radiologicznym, wysokie koszty i brak możliwości pobrania materiału diagnostycznego w trakcie badania.
Z przedstawionych informacji wynika, że dostępnych jest wiele testów, które znalazły zastosowanie w badaniach profilaktycznych raka jelita grubego. Spośród nich złotym standardem pozostaje kolonoskopia, umożliwiająca diagnostykę całego jelita grubego, jak również usunięcie zmian polipowatych podczas jednego zabiegu. Jest to doskonałe narzędzie do walki z nowotworem i sposób na szybkie zdiagnozowanie. Niemniej jednak warto zastanowić się, czy możemy zadbać o nasze zdrowie, by w przyszłości nie musieć przechodzić niekomfortowych badań i prowadzić ciężkiej walki z nowotworem jelita grubego.
Prawidłowe wzorce zdrowego stylu życia w zapobieganiu nowotworom jelita grubego
Nowotwory przewodu pokarmowego są szczególnie wrażliwe na czynniki żywieniowe. Niektóre źródła podają, że w przypadku raka jelita grubego czynniki te odpowiadają nawet za 90% zachorowań. Z tego właśnie powodu dieta odgrywa znaczącą rolę w profilaktyce nowotworowej raka jelita grubego.
Oto kilka uwag z zakresu dietoprofilaktyki raka jelita grubego:
· Za czynniki ryzyka zachorowania na raka jelita grubego, uznawane jest spożywanie czerwonego i przetworzonego mięsa (wołowina, wieprzowina, cielęcina), nadmierne spożycie alkoholu oraz otyłość. Zaleca się unikanie mięsa smażonego, pieczonego, solonego i z dodatkiem środków konserwujących. W zamian zastąpienie go rybami morskimi.
· Zaleca się też unikania żywności i napojów o dużej zawartości energii, gdyż sprzyja to powstawaniu nadwagi i otyłości. Wyjątkowo niebezpieczna jest otyłość brzuszna, podczas której dochodzi do otłuszczenia narządów znajdujących się wewnątrz jamy brzusznej.
· W żywieniu należy wziąć pod uwagę większe znaczenie błonnika pokarmowego odpowiedzialnego za regulację perystaltyki jelit. Błonnik pobudza wzrost korzystnej mikroflory jelitowej, która wypiera bakterie gnilne z dolnych odcinków przewodu pokarmowego.
· Kolejnym produktem zmniejszającym ryzyko wystąpienia raka jelita grubego jest mleko i zawartymi w nim wapniem i substancjami biologicznie czynnymi.
· Istnieje związek między zachorowaniami na raka jelita grubego a spożywaniem żywności bogatej w foliany i selen. Foliany odgrywają istotną rolę w syntezie, naprawie i metylacji DNA. Selen chroni natomiast przed stresem oksydacyjnym i stabilizuje układ immunologiczny.
Zalecenia dotyczące profilaktyki raka jelita grubego obejmują stosowanie zbilansowanej i urozmaiconej diety, utrzymywanie prawidłowej masy ciała oraz prowadzenie aktywności fizycznej organizmu.
Bibliografia:
Musińska M, Minkiewicz M, Wasielica-Berger J, Kidrycki K, Kurek K. Badania przesiewowe w profilaktyce raka jelita grubego. Med Rodz 2018;21(3):232-244.
Franczyk R. Przygotowanie do kolonoskopii wybranych grup pacjentów. Gastroenterologia Kliniczna 2018;10(4):151-155.
Stec R. Badania przesiewowe w raku jelita grubego. Współczesna Onkologia 2006;10(3):96-102.
Kałędkiewicz E, Doboszyńska A. Dietoprofilaktyka raka jelita grubego. Onkol. Prak. Klin. 2012;8(5):171-177.
