Profilaktyka żylaków
Żylaki to poszerzone, wyczuwalne pod skórą żyły, na ogół większe niż 3 mm. Żylaki mają zwykle niebieski lub ciemnofioletowy kolor. Mogą być gruzłowate, wypukłe lub poskręcane. Powstają w przebiegu przewlekłej niewydolności żylnej. Pierwszym objawem żylaków jest ból i uczucie ciężkości nóg. Żylaki mogą pojawić się na każdej żyle, ale najczęściej występują na nogach i stopach. Pojawienie się żylaków kończyn dolnych jest objawem II klasy przewlekłej niewydolności żylnej.
Czynniki ryzyka rozwoju żylaków
Do czynników ryzyka powstawania żylaków zalicza się:
· uwarunkowania genetyczne (występowanie choroby w rodzinie, sugeruje się, że dziedziczone mogą być niewłaściwe geny odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowych proporcji i właściwości składników ścian naczyń krwionośnych.),
· wiek (występowanie żylaków rośnie wraz z wiekiem. Ma to związek z osłabieniem mięśni łydek oraz zmniejszaniem ilości składników matrycy zewnątrzkomórkowej stanowiącej mechaniczną podporę dla naczyń krwionośnych),
· płeć (u kobiet ryzyko powstania żylaków wzrasta dodatkowo z każdą przebytą ciążą na skutek wzrostu objętości krwi krążącej, a także zmian hormonalnych),
· wykonywanie zawodu związanego z pozycją stojącą lub długotrwałą pozycją siedzącą,
· przebytą zakrzepicę naczyń żylnych,
· nadwagę oraz otyłość (zwłaszcza w przypadku kobiet),
· wysoce przetworzoną dietę ubogą w błonnik,
· niewłaściwie dobraną, zbyt ciasną odzież (pończochy, rajstopy).
Najczęstsze objawy żylaków
Wśród najczęstszych objawów wyróżnia się: uwypuklenie skóry wzdłuż żył z zabarwieniem ciemnofioletowym, ciężkość, bóle nóg, obrzęki, skurcze mięśni pojawiające się głównie w nocy. W zaawansowanej postaci żylaków pojawia się skłonność do zapalenia żył powierzchniowych, z towarzyszącym silnym bólem, wyczuwalnymi zgrubieniami i pasmowatym zaczerwienieniem skóry w miejscu zapalnym.
U niektórych osób żylaki nie powodują żadnych objawów poza widocznymi zmianami na skórze kończyn w postaci poszerzenia żył.
Metody leczenia żylaków
Terapia uciskowa
Metoda ta obejmuje noszenie starannie dobranych pończoch o odpowiednim rozłożeniu siły nacisku na nogi. Największa kompresja wymagana jest na wysokości kostki i jest stopniowo zmniejszana w górę kończyny. W ten sposób pończochy stanowią mechaniczną podporę dla żył powierzchniowych, wspomagając przepływ krwi do żył głębokich. Metoda ta ma także zastosowanie po leczeniu inwazyjnym.
Skleroterapia
Polega na wstrzykiwaniu do żył substancji, które powodują zamknięcie światła naczynia i przez to ich ominięcie przez krążącą krew. Metoda ta jest skuteczna w leczeniu żylaków małych i średnich naczyń. Skleroterapię piankową wykonuje się pod kontrolą ultrasonograficzną umożliwiającą monitorowanie procesu. Stosuje się ją zarówno jako terapię pierwszego rzutu, jak i po leczeniu operacyjnym w celu usunięcia pozostałości żylaków, a także gdy nastąpił nawrót objawów.
Flebektomia
To metoda operacyjna, polegająca na usunięciu niewydolnej żyły odpiszczelowej. Leczenie to wymaga dłuższego pobytu w szpitalu i powiązana jest z dłuższym powrotem do pełnej aktywności.
Leczenie wewnątrznaczyniowe
Metoda polega na wprowadzeniu do światła naczynia cewnika, który w odpowiedni sposób wydziela energię cieplną, powodując zniszczenie struktury żyły i w konsekwencji zamknięcie jej światła.
Termoterapia
Jest to metoda fizykoterapii wykorzystująca energię cieplną w celach leczniczych. Do zabiegów tego rodzaju zalicza się: zabiegi schładzające lokalne – polewanie kolan i/lub polewanie ud, okłady zimne borowinowe (temperatura 3-15°C), kąpiel zimną kończyn dolnych (temperatura 10-20 °C). Osoby mające żylaki powinny natomiast unikać nagrzewania parafiną, kąpieli stóp w temperaturze powyżej 38°C oraz przebywania w saunie.
Farmakoterapia
Najliczniejszą grupę leków stosowanych w leczeniu żylaków stanowią preparaty pochodzenia roślinnego, a do najczęściej wykorzystywanych substancji należą bioflawonoidy. Powszechnie wykorzystuje się również wyciągi z kasztanowca i izolowane z nich saponiny. Leczenie farmakologiczne ukierunkowane jest na zmniejszenie przepuszczalności naczyń włosowatych i zwiększenie ich wytrzymałości mechanicznej, co zapobiega tworzeniu wysięków i usprawnia mikrokrążenie. Dodatkowo leki zwiększają napięcie ścian żył, zapobiegając w ten sposób zastojom krwi i tworzeniu się zakrzepów.Działania profilaktyczne – dieta i ćwiczenia
Dieta
Podstawą działań profilaktycznych pacjenta jest zmiana nawyków żywieniowych i stosowanie odpowiedniej diety. Dieta ta powinna być niskokaloryczna – to znaczy zawierająca mało tłuszczów i węglowodanów – natomiast bogata w białka i witaminy. Niewłaściwa dieta, szczególnie spożywanie większej ilości kalorii niż potrzebuje organizm, nieuchronnie prowadzi do otyłości.
Zalecane jest picie soków warzywnych, naparów z liści lipy i brzozy, poprawiających napięcie naczyń włosowatych. Należy ograniczyć sól, która zatrzymuje wodę w organizmie. Warto zadbać o witaminę C, która działa w procesie odbudowy tkanek, procesie gojenia się ran, utrzymuje prawidłowe ciśnienie krwi – uszczelnia ściany naczyń krwionośnych. Natomiast witamina E ma za zadanie zmniejszać agregację płytek i bierze udział w syntezie substancji przeciwkrzepliwych.
W jadłospisie osób zmagających z żylakami powinny z koniecznością znaleźć się takie produkty jak: natka pietruszki, czerwona papryka, warzywa kapustne, owoce cytrusowe, oliwki, oliwa z oliwek, pistacje, migdały, awokado, kiełki pszenicy. Dieta powinna być zróżnicowana i bogata w błonnik, który nie będzie powodował zaparć i nie będzie się przyczyniał do wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej. Zaparcia powiem sprzyjają rozwojowi żylaków.
Aktywność fizyczna
Systematyczne ćwiczenia przy zbilansowanej diecie zapewniają nie tylko obniżenie wagi (nadwaga również zaliczana jest do czynników ryzyka), ale także usprawniają przepływ krwi w kończynach dolnych poprzez zwiększenie pracy mięśniowej. Należy pamiętać, aby aktywność fizyczną dostosować do wieku i stanu zdrowia pacjenta. Ważna jest także systematyczność ćwiczeń.
Ćwiczenia aktywizujące mięśnie kończyn dolnych to m.in.: zginanie i prostowanie palców stóp, rotacyjne ruchy stopy, pulsacyjne stawanie na palcach, systematyczne spacery, bieganie, gimnastyka czy rekreacyjna jazda na rowerze.
Kilka przykładów ćwiczeń, które można wykonywać codziennie i które powinny trwać ok. 30 minut w seriach 10-15 na każdą nogę:
· w pozycji leżącej, unieś wyprostowane nogi i oprzyj je piętami o ścianę,
· leżąc na plecach, podnieść nogi do góry i złączaj i rozłączaj je ćwicząc tym samym wewnętrzną część ud,
· w pozycji leżącej wykonaj tzw. rowerek,
· leżąc na plecach – przyciągaj do klatki piersiowej nogę podtrzymując ją od zewnętrznej części nogi na wysokości kolana, a od wewnętrznej za kostkę,
· w pozycji leżącej z wyprostowanymi nogami w górze przyciągaj palce stóp do piszczeli i prostuj je.
Należy unikać dyscyplin sportowych, w których zwiększa się ciśnienie w naczyniach żylnych, takich jak podnoszenie ciężarów, sporty siłowe, wyczynowa jazda na rowerze.
Informacja dodatkowa
Warto pamiętać o właściwie dobranym obuwiu. Chorzy z żylakami powinni nosić buty o właściwym kształcie, który zapewnia swobodę w poruszaniu palcami, z dobraną wkładką oraz odpowiednim obcasem (wysokość 2-5 cm). Zalecane jest poddawanie stóp bodźcom (wewnętrzna podeszwa z tzw. jeżykiem, stąpanie boso po trawie, piasku lub chodniku z wypustkami, masaże), które poprawiają krążenie.
Bibliografia:
Marona H, Kornobis A. Patofizjologia rozwoju żylaków oraz wybrane metody ich leczenia – aktualny stan wiedzy. Postępy Farmakoterapii 2009;65(2):88-92.
Barańska-Rybak W, Komorowska O. Zmiany skórne w chorobach naczyń żylnych. Forum Medycyny Rodzinnej 2012;6(1):35-42.
Radosz Z, Ptaszyńska M. Niefarmakologiczne sposoby leczenia żylaków kończyn dolnych u pacjentów niezakwalifikowanych do leczenia chirurgicznego. Tarnowskie Colloquia Naukowe. 2017;2:111-120.
Szota M. Zarys postępowania w żylakach kończyn dolnych. Farmakoterapia 2013;23(10):28-34.
Choroby żył kończyn dolnych i medyczne wyroby uciskowe – podkolanówki, pończochy, rajstopy [Internet]. Dostęp na: https://www.kwspz.pl/strona/wp-content/uploads/2018/03/Dr%C4%85%C5%BCkiewicz.Ch%C5%BBy%C5%82KD.Broszura.pdf [09.04.2020].
Jak zapobiegać żylakom? Profilaktyka, dieta i ćwiczenia na żylaki nóg [Internet]. Dostęp na: https://abc-zylakow.pl/jak-zapobiegac-zylakom-uniknac-powiklan/#niewydolnosc-zylna-cwiczenia [09.04.2020].
