Nawracający problem palenia papierosów
Skala występowania
Co 6 sekund na świecie umiera osoba z wyniku chorób spowodowanych paleniem papierosów. Aż 90% zachorowań na raka płuc spowodowanych jest paleniem tytoniu. W Polsce papierosy pali 9 mln osób, zaś na świecie ponad miliard, co stanowi jedną czwartą dorosłych osób. Każdy papieros zawiera ponad 40 substancji rakotwórczych, które wprowadzane są przez palaczy do płuc wraz z dymem papierosowym. Światowa Organizacja Zdrowia WHO informuje, że co roku z powodu chorób odtytoniowych umiera na świecie ok. 7 mln ludzi. W Polsce liczba ta wynosi ok. 70 tys. Mimo prowadzonej na szeroką skalę edukacji zdrowotnej, działań profilaktycznych i prawnych, problem palenia papierosów nadal wymieniany jest wśród zagrożeń zdrowotnych współczesnego społeczeństwa.
Palenie papierosów jako zaburzenie psychiczne i behawioralne
Uzależnienie od nikotyny jest chorobą. Uzależnienie to wiąże się z długotrwałym, codziennym stosowaniem produktów na bazie tytoniu (papierosy, fajki, cygara, bidisy, fajki wodne, tytoń do żucia itp.). Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób, uzależnienie od tytoniu klasyfikowane jest jako zaburzenie psychiczne i behawioralne spowodowane używaniem tytoniu oraz posiada kod choroby F17.
Zespół uzależnienia od nikotyny składa się z objawów behawioralnych, fizjologicznych i zmian procesów poznawczych, które pojawiają się w toku wielokrotnego użycia nikotyny (tytoniu). Zespół charakteryzuje się: silną potrzebą przyjmowania nikotyny, trudnościami kontrolowania tego zachowania, uporczywym używaniem tytoniu wbrew szkodliwym następstwom, przedkładaniem przyjmowania nikotyny ponad inne zajęcia i zobowiązania. Wśród objawów zespołu abstynencyjnego wyróżnia się: głód tytoniu (lub innych produktów zawierających nikotynę), złe samopoczucie lub osłabienie, lęk, nastrój dysforyczny, drażliwość i niepokój, bezsenność, wzmożony apetyt, zwiększony kaszel, owrzodzenia jamy ustnej, trudności koncentracji.
Szkodliwość palenia papierosów
Ze szczególnym naciskiem należy po raz kolejny podkreślić szkodliwość dymu tytoniowego. W jego skład wchodzi 6 tysięcy substancji chemicznych, wiele z nich zakwalifikowano jako substancje toksyczne, a 40 ma udowodnione działanie rakotwórcze. Dym tytoniowy zawiera takie związki toksykologiczne i kancerogenne (mogące być przyczyną choroby nowotworowej) jak: nikotynę, tlenek węgla, tlenek azotu, amoniak, fonikotynę, tlenek węgla, tlenek azotu, amoniak, formaldehyd, aldehyd octowy, cyjanowodór, pirydynę i lotne N-nitrozoaminy. Substancje zawarte w dymie tytoniowym mają również właściwości mutagenne (negatywny wpływ na DNA) oraz teratogenne (uszkadzające płód).
Badania epidemiologiczne wskazują, że osoby palące cechują się 30-krotnie większym ryzykiem zachorowania na raka płuc oraz 20-krotnie zwiększonym ryzykiem na pozostałe choroby nowotworowe, w stosunku do osób niepalących. Zależność pomiędzy używaniem tytoniu, a występowaniem chorób nowotworowych oraz mechanizm ich powstawania został bardzo dokładnie poznany i udowodniony.
Skutki palenia czynnego i biernego
Lista negatywnych skutków zdrowotnych związanych z paleniem tytoniu jest bardzo długa. Palenie tytoniu jest najbardziej rozpowszechnionym i znanym czynnikiem ryzyka powstawania wielu chorób. Paląc papierosy czynnie i biernie jesteśmy narażeni na zwiększone ryzyko zachorowania na takie choroby jak: choroby układu krążenia, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), nowotwory: płuca, krtani, jamy ustnej, gardła, przełyku, trzustki, miedniczki nerkowej, pęcherza moczowego, szyjki macicy, żołądka, nosa, wargi, wątroby, miąższu nerki oraz białaczki. Palenie jest także czynnikiem występowania udaru mózgu. Liczne badania wykazały, że palenie prowadzi do zaburzeń w naczyniach krwionośnych, nasilenia zmian miażdżycowych, jak również sprzyja zakrzepom. Skutkiem palenia może być także: choroba wieńcowa, zawał serca oraz nagła śmierć sercowa.
Wśród dzieci i młodzieży, palenie wywołuje szereg szkód zdrowotnych jak: częstsze infekcje górnych dróg oddechowych, trudności w zapamiętywaniu, gorsza wydolność fizyczna, niższy wzrost i mniejsza masa ciała w stosunku do swoich rówieśników.
Istotnym problemem jest także palenie papierosów przez kobiety w ciąży. Skutki palenia mają bezpośredni wpływ na rozwój dziecka w łonie matki. Dzieci matek palących rosną znacznie wolniej, częściej rodzą się z cechami niedorozwoju lub głodu nikotynowego, są płaczliwe, mają zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (kolki, wymioty, biegunki). Palenie w czasie ciąży przyczynia się do znaczącego wzrostu ryzyka wystąpienia astmy oskrzelowej, jak również przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które w przyszłości może skutkować głuchotą. Dzieci kobiet palących łatwiej uzależniają się od używek, zwłaszcza nikotyny.
Mniej znane skutki palenia papierosów to m.in.: problemy ze snem, tendencje do przeżywania lęków, depresji, stresu, zwieszone ryzyko występowania psychoz, ryzyko prowadzącego do ślepoty zwyrodnienia plamki żółtej i rozwoju zaćmy.
Możliwości walki z nałogiem
Decyzja o rzuceniu nałogu jest decyzją jak najbardziej właściwą i o jej słuszności nie trzeba nikogo przekonywać. Niemniej jednak sam proces walki z nałogiem i samo rzucenie palenia jest zadaniem niełatwym i dla wielu osób jest ogromnym wysiłkiem, który czasem kończyć się niepowodzeniem. Dlatego też warto wiedzieć, że po podjęciu decyzji o rzuceniu palenia, można zwrócić się o pomoc do lekarza, który jest w stanie określić stopień uzależnienia i udzielć najważniejszych informacji ułatwiających skuteczne zerwanie z nałogiem.
Osoby, które chcą rzucić nałóg, najbardziej obawiają się tzw. „głodu nikotynowego”, czyli m.in. natrętnych myśli o paleniu, napięcia nerwowego, niepokoju, nadmiernej drażliwości, trudności w koncentracji, zaburzeń snu oraz zwiększenia apetytu, a co za tym idzie problemów z wagą ciała i otyłością.
Ważne jest jednak to, że w walce z nałogiem możliwe są do zastosowania różne metody wspomagające proces leczenia uzależnienia od palenia papierosów.
W trakcie leczenia stosuje się nikotynową terapię zastępczą (NTZ), środki farmakologiczne, indywidualne lub grupowe spotkania osób uzależnionych z lekarzem lub pracownikiem ośrodków leczenia uzależnień oraz metody niekonwencjonalne, jak hipnoza, akupunktura, czy biorezonans. Wsparciem dla palaczy chcących przezwyciężyć nałóg jest także Telefoniczna Poradnia Pomocy Palącym, która jest częścią Programu Prewencji Pierwotnej Nowotworów koordynowanego przez Centrum Onkologii w Warszawie ze środków Narodowego, programu zwalczania chorób nowotworowych. Prowadzona jest również strona internetowa: www.jakrzucicpalenie.pl oferująca szczegółowe informacje i poradnictwo w tym zakresie. Wsparcia w leczeniu można szukać także korzystając z poradni antynikotynowych.
Dla wszystkich chcących ocenić stopień swojego uzależnienia poleca się dostępny w Internecie Kwestionariusz oceny uzależnienia od nikotyny wg Fagerströma.
Na koniec jeszcze jeden istotny fakt dla osób chcących walczyć z nałogiem – w sytuacji niepowodzenia i powrotu do nałogu nie wolno się zniechęcać i twierdzić, że ja sobie z tym nie poradzę. Należy jak najszybciej podjąć kolejną próbę, a doświadczenie nabyte podczas wcześniejszych prób stanowić będzie cenne doświadczenie w przygotowaniu się i przezwyciężeniu pojawiających się trudności.
Bibliografia:
Europejska Sieć na rzecz Ograniczania Palenia Tytoniu (ENSP), 2018 Wytyczne dotyczące leczenia uzależnienia od tytoniu, Belgia 2018.
Kaleta D., Palenie tytoniu: epidemiologia, skutki zdrowotne, społeczne, ekonomiczne oraz strategie ograniczenia epidemii tytoniowej, [w:] Choroby społeczne i cywilizacyjne – wybrane zagadnienia, pod redakcją prof. dr hab. med. Leokadia Bąk-Romaniszyn, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Łódź 2013, s. 73-92.
Szczęch B., et al. Analiza świadomości zdrowotnych skutków palenia tytoniu wśród wybranych grup społecznych. Probl Hig Epidemiol 2014;95.4:871-879.
Wojtyła-Buciora P., Marcinkowski J.T., Wojtyła A., Palenie tytoniu przez licealistów – w opinii młodzieży i ich rodziców. Probl Hig Epidemiol 2011;92.2:319-326.
Samochowiec J. i in., Diagnostyka mechanizm uzależnienia i metody leczenia uzależnienia od nikotyny, Alkoholizm i Narkomania 2001;14.3:323-340.
