Otyłość
Otyłość jest problemem globalnym, a jej skala wzrasta na całym świecie. Choroba ta uznawana jest za jedną z chorób cywilizacyjnych i nie dotyczy pojedynczych osób ale jest zagrożeniem dla całych społeczeństw. Już w roku 1997 Światowa Organizacja zdrowia uznała otyłość za światową epidemię. Otyłość występuje niezależnie od wieku, dotyczy dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Choroba nie może być lekceważona, gdyż niejednokrotnie prowadzi do rozwoju zespołu metabolicznego, cukrzycy typu 2., miażdżycy, powikłań sercowo-naczyniowych, kamicy układu moczowego i innych. Na całym świecie 1,9 mld dorosłych i 42 mln dzieci cierpi na nadwagę lub otyłość. W statystykach z ostatnich lat, w Polsce ok. 50% dorosłych miało nadmierną masę ciała, a 16-20% było otyłych.
Otyłość definiuje się jako nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które prowadzi do licznych powikłań narządowych. Na skutek zaburzeń homeostazy, przemiany energetycznej następuje rozrost tkanki tłuszczowej ponad przyjętą normę. Z powodu zwiększenia liczby i wielkości komórek tłuszczowych dochodzi do wtórnego uszkodzenia struktury i funkcji poszczególnych narządów i układów.
Sposoby oceny i rodzaje otyłości
Zawartość tkanki tłuszczowej może być oceniana różnymi metodami, wśród których wyróżnia się m.in. metody: antropometryczne, densytometryczne, pomiary impedancji bioelektrycznej ciała, metody izotopowe, metody z użyciem tomografii komputerowej z oceną planimetryczną. W większości są to metody kosztowne, skomplikowane i niedostępne w codziennej praktyce lekarskiej, dlatego powszechne zastosowanie w ocenie otyłości znajdują mierniki masy ciała, w tym m.in. wskaźnik BMI.
Stopień otyłości określany jest za pomocą wskaźnika masy ciała (BMI – body mass index), który jest obliczany przez podzielenie masy ciała wyrażonej w kilogramach przez podniesiony do kwadratu wzrost wyrażony w metrach. BMI > 30 wskazuje na otyłość, zwykle obserwuje się wówczas także zwiększony obwód w talii.
Klasyfikacja otyłości według WHO w zależności od wskaźnika masy ciała i obwodu talii. Norma: BMI 18,5-24,9; talia <80 (kobiety), <94 (mężczyźni); Nadwaga: BMI 25-29,9; talia 80-88 (kobiety), 94-102 (mężczyźni);
Otyłość: BMI >30; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni); Otyłość I stopnia: BMI 30-34,9; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni); Otyłość II stopnia: BMI 35-39,9; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni); Otyłość III stopnia: BMI >40; talia >88 (kobiety), >102 (mężczyźni);
Przyczyny otyłości
W większości prowadzonych badań związanych z uszczegółowieniem przyczyn otyłości powtarzają się jedne i te same przyczyny, wśród których są: zbyt niski poziom aktywności fizycznej, nieodpowiednia dieta – wysokotłuszczowa i wysokokaloryczna, jednocześnie uboga w warzywa, owoce i składniki mineralne.
Do czynników etiologicznych otyłości zalicza się:
· mechanizmy genetyczne – dziedziczenie wielogenowe,
· zaburzoną regulację apetytu i sytości – czynniki endokrynne i nerwowe,
· nieodpowiednie odżywianie,
· mechanizację, bezczynność mięśniową.
Wyróżnia się także czynniki farmakologiczne (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, kortykosteroidy, insulina etc.), czynniki psychologiczne, stres oraz niedostosowanie organizmu człowieka (zarówno genotypu, jak i fenotypu) do zmieniających się zbyt szybko warunków środowiska (aspekt ewolucyjny).
Czynniki determinujące występowanie otyłości: statyczny tryb spędzania czasu, siedzący tryb pracy, niewłaściwa dieta (niekorzystne zwyczaje żywieniowe – szybkie jedzenie, podjadanie między posiłkami, przejadanie się wieczorem, zwyczaj zamawiania jedzenia do domu), zbyt długi czas spędzony przed telewizorem lub komputerem kosztem aktywności fizycznej, niewłaściwy skład diety, zażywanie leków.
Następstwa otyłości
Otyłość, zwłaszcza centralna, jest istotnym elementem zespołu metabolicznego, ponieważ należy do głównych czynników odpowiedzialnych za rozwój insulinooporności. Otyłość i zespół metaboliczny są przyczyną wczesnego rozwoju zmian miażdżycowych i schorzeń układu sercowo-naczyniowego, niezależnie od wieku, w którym występują. W badaniach nad konsekwencjami otyłości i zespołu metabolicznego zwrócono uwagę na powiązanie tych zaburzeń z większą częstością występowania kamicy układu moczowego.
Otyłość przyczynia się również do skrócenia długości życia, gdyż powoduje znacznie częstsze występowanie chorób układu krążenia. Według American Heard Association otyłość, obok palenia papierosów, zaliczana jest do czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego. Wśród innych zagrożeń wymienia się także: zaburzenia gospodarki lipidowej, zespół bezdechu sennego, niewydolność serca.
Otyłości często towarzyszą ogólnoustrojowe niedobory witaminy D, odpowiedzialnej przede wszystkim za prawidłową budową i mineralizacją kości. Choroba w znacznym stopniu wpływa na układ kostnostawowy, głównie stawy biodrowe, stawy kolanowe i kręgosłup.
Dla uzmysłowienia skali problemu i związku występowania wielu chorób, których pośrednią lub bezpośrednią przyczyną jest otyłość, warto prześledzić zestawienie korelacji chorób współtowarzyszących i otyłości.
Układ krążenia i oddychania: nadciśnienie tętnicze, niewydolność oddychania, choroba wieńcowa, obrzęki i zastój w krążeniu, nagła śmierć sercowa, choroba zakrzepowo-zatorowa, żylaki kończyn dolnych. Układ dokrewny: cukrzyca, zaburzenia miesiączkowania, bezpłodność. Układ pokarmowy: kamica żółciowa i choroby wątroby, zapalenie przełyku. Układ odpornościowy: podatność na zakażenia. Układ moczowo-płciowy: choroby nerek, stresowe nietrzymanie moczu. Układ kostno-stawowy: zapalenie kości i stawów. Nowotwory: rak piersi, rak prostaty, rak nerki, rak jelita grubego, rak pęcherzyka żółciowego. Inne: choroby skóry, zaburzenia snu, depresja, zaburzenia psychosocjalne, zwiększone ryzyko operacyjne.
Sposoby zapobiegania i leczenia
Profilaktyka
Edukacja zdrowotna w zakresie profilaktyki otyłości jest niezwykle ważna i dotyczyć powinna w pierwszej kolejności dzieci i młodzież ale także dorosłych. Rodzice, nauczyciele i lekarze, powinni uświadamiać dzieciom i pacjentom potrzebę stosowania prawidłowej diety i promowania aktywnego stylu życia. Adresatem tych wytycznych powinny być nie tylko osoby z nadwagą czy otyłe, ale i osoby szczupłe, ponieważ prawidłowa masa ciała w okresie dzieciństwa, dojrzewania i młodości wcale nie chroni przed rozwojem nadwagi w późniejszych latach życia.
Leczenie
Metody leczenia otyłości uzależnione są od jej stopnia oraz obecności chorób towarzyszących. Wyróżnia się: leczenie dietetyczne, leczenie farmakologiczne, leczenie chirurgiczne, terapię behawioralną, zmianę stylu życia, zwiększenie aktywności fizycznej, zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych.
Leczenie nadwagi i otyłości przynosi efekty tylko wtedy, gdy optymalna dieta jest połączona z aktywnością fizyczną i modyfikacją stylu życia. Leczenie farmakologiczne jest długotrwałe i wymaga pełnego nadzoru i ścisłej kontroli lekarza. Metody operacyjne polegają głównie na zmniejszeniu i zmianie kształtu żołądka lub ograniczeniu trawienia i wchłaniania pokarmu w jelitach.
Bibliografia:
Narodowy Fundusz Zdrowia (Departament Analiz i Strategii), Cukier, otyłość – konsekwencje. Przegląd literatury, szacunki dla Polski [Internet]. [16.03.2020], Dostęp na: https://www.nfz.gov.pl/download/gfx/nfz/pl/defaultaktualnosci/370/7296/1/raport_-_cukier.pdf
Springer M, Zaporowska-Stachowiak I, Hoffmann K, Markuszewski L, Bryl W. Otyłość – choroba kosztowna. Hygeia Public Health 2019;54(2):88-91.
Jeschke A. Otyłość – epidemia XXI wieku – czy można z nią walczyć metodami fiskalnymi?. Journal of Health Policy, Insurance and Management – Polityka Zdrowotna 2018;22(3):28-29.
Sattar N, Lean M (redaktorzy). ABC otyłości. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2009.
WHO. Physical status: the use and interpretation of anthropometry. Report of a WHO Expert Committee. WHO Technical Report Series 854. Geneva: World Health Organization, 1995.
Muchacka R, Cebula N. Nadwaga i otyłość – ogólnoświatowa epidemia. Prace Naukowe WSZIP 2017;42(3):75-85.
Szymocha M, Bryła M, Maniecka-Bryła I. Epidemia otyłości XXI wieku. Zdr Publ 2009;119(2):207-212.
Jung A. Otyłość – choroba cywilizacji. Pediatr Med Rodz 2014;10(3):226-232.
